Adem-i Merkeziyet (Adem-i Merkeziyetçilik)

Adem-i Merkeziyet Nedir?

Devletin merkezî gücünün azaltılarak bunun mahallî idarelere (yerel yönetimler) aktarılmasını savunan siyasi (politik) görüş.

Kelimenin Kökeni

Türkçe'de bazen "Âdem-i Merkeziyet" şeklinde baştaki a harfinin uzun olarak yazıldığı ve okunduğu görülse de doğrusu "Adem-i Merkeziyet" şeklinde olanıdır. Arapça "yokluk" anlamına gelen "عدم (adem)" ile "merkezî, merkeze ait" anlamına gelen "مركزى (merkezi)" sözcüklerinin birleşmesinden oluşan ve "Merkezin Yokluğu" anlamına gelen Osmanlıca bir tamlamadır. "Âdem-i Merkeziyet" şeklinde baştaki a harfinin uzatılarak söylenmesi halinde "Merkezin İnsanı" anlamına gelir ki bu doğru bir söyleyiş değildir. Çünkü Arapça'da ve İbranice'de "âdem", "adam, insan" anlamına gelmektedir.

Savunduğu Görüşler ve Temsilcisi

Adem-i Merkeziyet düşüncesinin en önemli savunucusu Türk siyasi tarihinin ilk muhalefet partisi olan Osmanlı Ahrar Fırkası'nın da kurucusu Prens Sabahattin'dir (1879-1948).

Prens Sabahattin'in görüşleri kısaca yerinden yönetimin ve bireysel girişimin teşvik edilmesi ilkelerine dayanıyordu. Osmanlı İmparatorluğu'nun bir memurlar devleti olduğu düşüncesinde olan Prens Sabahattin; Osmanlı’yı memurların baskısından kurtaracak, özel teşebbüsü teşvik edecek ve bireysel yeteneklerin gelişmesine imkân sağlayacak bir eğitim sistemine geçilmesi gerektiği düşüncesindeydi. Prens Sabahattin'in Adem-i Merkeziyet düşüncesinin göre ise merkezî hükümetin yetkileri azaltılırken buna karşılık imparatorluktaki çeşitli unsurların yerel yönetimlere katılımlarının arttırılmasının sağlanmasına çalışılmalıydı. Ekonomide ise liberal (serbest) ekonomi modeline geçilmeliydi.

Prens Sabahaddin, 1906'da Teşebbüs-i Şahsî ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti'ni kurdu. Cemiyetin yayın organı olan Terakkî dergisinde ise yönetimde Adem-i Merkeziyet ve ekonomide "Teşebbüs-i Şahsî" ilkelerini savunan yazılar kaleme aldı.