Jeopolitik | Jeopolitik Konum

Jeopolitik, uluslararası ilişkilerde gücün coğrafi olarak etkisini ölçmeye çalışan analizdir. İlk defa İsveçli siyaset bilimci Rudolf Kjellen tarafından 20.yüzyılın başlarında icat edildi. 1.Dünya Savaşı ve 2.Dünya savaşları arasında Avrupada yaygın olarak kullanılan kelime, bu tarihlerden sonra dünyaya yayılarak coğrafyanın siyasete olan etkisini incelemek için siyaset biliminin sıklıkla başvurduğu bir kavram haline geldi. Jeopolitik, zaman zaman uluslararası siyasetle eş anlamlı olarak gevşek şekilde kullanılır. Görsel ve yazılı basında siyasi yorumcular tarafından sıklıkla eş anlamlı olarak yanlış kullanıldığına şahit oluruz.

Jeopolitik kelimesi 20.yüzyılın başlarında ortaya atılmasına rağmen iklim, topografya, ekilebilir araziler, denizlere ulaşım vb. coğrafyanın politikaya etkisi eski Antik Yunan döneminden beri Avrupa’da tartışılan bir konudur. Özellikle, M.Ö 4 yüzyılda Aritotales ve 17.yüzyılda ise Montesquie coğrafyanın siyasete olan etkisi hakkında detaylı olarak inceleleme yapan ilk kişilerdir.

Jeopolitik, gerçeklik gözlüğüyle baktığımız zaman çoğu sosyal bilimler gibi aslında hiçbir şeyi etmez. Jeopolitik, sosyal bir yapı olmasından kaynaklı olarak inanmış olduğunuz fenomene göre değişiklik gösteren söylemlerdir. Özünde tam olarak bir gerçeklik bulunmaması sebebiyle net sınırlarından bahsedemeyiz. Bir önceki cümleden yapılan çalışmaların tamamen teorik ve soyut olarak kaldığı veya dünyaya yansımadığı anlamı çıkarılmamalıdır.

Jeopolitik, çoğu bilim dalı gibi bazı alanlarla bağlantılıdır. Bu alan hakkında analizler ve yorumlarda bulunabilmek için iyi bir tarih bilgisine ihtiyaç duyulur. Örneğin, coğrafi olarak birbirine komşu olan Türkiye ve Azerbaycan arasındaki ilişkiyi anlamak istiyorsak; bu ülkelerin geçmişini, sınırlarını ve bu zamana kadar süre gelmiş dostluklarını bilmek icap eder. Düşünceleri hemen hemen aynı ancak fiziksel olarak ayrılmış bu iki toplumun birbirlerine olan bakışlarını tarihlerini dikkate almadan yapılacak coğrafi siyasal analiz yanlış değerlendirmelerin ortaya konmasına sebebiyet verir.

Jeopolitik küresel anlamdaki ülkeler ve ya topluluklar arasındaki ilişkileri inceleyen, sosyal bilimler arasındaki en ilgi çekici çalışma alanlarının başında gelir, gerçi bütün çalışma alanları güzeldir ancak jeopolitik sayesinde eğer doğru okumalar yapılabilirse gelecek hakkında gerçeğe yakın varsayımlarda bulunmak içten değildir. Çoğu başarılı siyasi yazar ve akademisyenin analizlerinin doğruya yakın olması, jeopolitik analizlerinin çok güçlü olduğunun işaretidir. Bugün hepimiz birer haber tüketici olmamıza rağmen ne yazık ki çok azımız, gerçek ve yalan haberleri birbirinden ayırabiliyoruz. Jeopolitik üzerine biraz okuma yapmamız, çöp yığınları içinde altınları ayırabilmemizde bize yardımcı olur.

Jeopolitik üzerine ilk çalışmaları başlatan bilim insanları cografi-siyasi(jeopolitik) analizi bir ülkenin coğrafi avantajlarını kullanarak kendi yararını maksimize etmek çabası olarak tanımlamayı uygun görmüşlerdir. Bugün ise dünyanın ilişkiler konteksinde daha giriftar bir hale bürünmesi, ilk tanımlamaların yetersiz olduğu kanaatini oluşturmuş ,jeopolitiğin içine daha fazla değişken aktörün katılması ayrıca ülkenin iç dinamiklerininde bu çalışma alanın içinde incelenmesi gerektiği ortak kanaati oluşmuştur. Günümüzde bir ülkenin jeopolitik konumu coğrafyasının uluslararası ilişkilerdeki etkisi ile sınırlır değildir. Çoğu akademisyen tarafından artık jeopolitik konusunun içinde insan ve insan bağlamında birey ve ulusun etkileşimleride çalışmalar yapılırken mutlaka dikkate alınmalıdır.

Jeopolitiğin nasıl bir analiz olduğunu anlamak için aşağıdaki dünya haritasından yola çıkarak daha somut hale getirebiliriz. Aşağıdaki siyasi haritaya baktığımız zaman ülkelerin sınırlarını ve komşularını görebilirken, farklı harita tiplerinde ise dağlarını, akarsularını, kıta sahanlıkların neler olduğu bilgisine ulaşabiliriz. Bu haritada özellikle Suriye’ye odaklanırsak, şöyle kabaca taslak bir gözlemle Türkiye, Irak ve Lübnan ile kara komşuluğu olan toprağının bir kısmı akdenize açılan ve ortadoğu bölgesinde bulunan bir ülke diyebiliriz.

Jeopolitik ve konumunu araştıran bilim insanları ise ülkelere böyle değil aşağıdaki gibi bakarlar. Gördüğünüz gibi jeopolitik konumu itibariyle ülkenin içinde yaşanan değişkenler ve diğer devletlerle olan ilişkiler coğrafyanın siyasete nasıl etki ettiği göstermesi açısından çok güzel bir örnektir.

Jeopolitik Örnekleri

Jeopolitik, yukarıda da çokça değindiğimiz gibi coğrafyanın geniş spektrumda siyaset alanına etki etmesidir. Bu etki farklı çeşitlerde olabilir, örneğin siyasal kararlar verilirken çevresel etkilerin dikkate alınması gibi. Aşağıda birkaç madde ile jeopolitik örneklerini sıralamak istersek: